"SÅ ARTIG AT DU SIER SKÅP"

Eg seier skåp, eg seier oss gjer det oss, eg seier uppi fjellom, uppi gardom, uppi bygdom, altså nyttar eg dialekten min, og det er eg stolt over. Men det som undrar meg, er at når eg er saman med framande menneske som ikkje har hørt meg prate tidlegare, kan eg i visse kretsar ane ei viss forbausing når dei hører målet mitt. Det kan vere alt frå forsiktige blunk med augo til lett oppsperra munn idet dei skyt haka litt fram og ser nærare på meg, omtrent som dei undrar seg over kva for eit vesen dei har framfor seg. "Kva er det ho seier? ", ligg det gjerne i blikket, eller: "Snakkar ho dialekt?", det ser ut til at nokre må sjekke ut om dei verkeleg har hørt riktig. Ofte får eg spørsmål om kvar eg er frå, eg svarar da gjerne med kvar dei trur eg har opphavet mitt frå, og får på den måten testa dialektkunnskapane deira. Slik sett kan det å tale dialekt vere ein lett måte å kome i kontakt med andre folk på.

Men eg må innrømme eg ofte har undra meg over kva som eigentleg ligg bak. Spør dei av interesse for dialektar og det norske talespråket, eller har dei førehandsmeiningar som ikkje tener bruken av norske målføre? Når folk legg hovudet bakover og ler lett overberande, samstundes som dei kommenterer dialekten min, blir eg mistenksam. Gjer dei det same med dei som bur i Oslo vest og snakkar slik dei gjer på Frogner og sentrale strok sør for Sinsenkrysset? Eg har aldri tort å spørje, men eg har mine tvil.

Eg er stolt over å ha min dialekt intakt etter å ha budd meir enn tretti år frå heimstaden min. Den gongen eg flytte frå bygda mi for å studere i Oslo midt på 1970-talet, var det på moten å prate dialekt, ikkje at det hadde nokon innverknad på meg, eg hadde nok ikkje skifta ut dialekten min for det. Parolen i Noregs Mållag var: SNAKK DIALEKT, SKRIV NYNORSK. Alle vi som snakka dialekt fekk med oss dette, og det gjorde nok sitt til at vi vart enda meir stolte og medvitne over målføret vårt. Men det rare var at andre vart enda meir opptekne av den måten vi dialektbrukarar (les: vi utanfor Oslo) uttrykte oss på. Som min medstudent i nordisk ein gong svara meg midt i ein seriøs fagdiskusjon: "Så artig at du sier skåp". Kva kunne ligge bak denne utsegna? Var det for å fokusere på talespråket mitt og markere avstand mellom sitt talemål og mitt? Eg hugsar eg likte ikkje å bli stigmatisert som eit merkeleg, vandrande individ med rar språkbruk til offentleg gransking for andre. At det artige med meg skulle vere dialekten og ikkje bodskapen min, gav meg kjensla av ei nedvurdering av dialektar, samstundes som at det eg sa ikkje vart teke på alvor.

Når eg midt i ein samtale får tilbake reaksjonar på måten eg pratar på, i staden for innhaldet, så byrjar eg lure på respekten vedkommande lyttar har for meg som menneske. Er eg bra nok når han eller ho tillet seg å kommentere talespråket mitt? For ligg det ikkje ei stigmatisering og utøving av språkmakt i det å kommentere andre sin språkbruk, i staden for å halde seg til innhaldet? Det ligg makt i denne måten å ta for seg andre sitt språk på. "Mitt språk er bedre enn ditt, men det er jo så artig å høre deg prate", slik set dei merkelapp på dialektbrukaren med si nedlatande haldning uttrykt gjennom humor som har som mål å verke avvæpnande.

Det er greit at andre snakkar dialekt, berre ikkje eg gjer det, ligg gjerne bak. Ei haldning som er med på å gje dialektane omvendt status, at dialekt er noko for bygdeoriginalar, les: alle oss utanfor Oslo. Det same med nynorsk, omgrepet fjøslatin kan vere med på å trekkje ned skriftspråket vårt. Det er greit så lenge vi nynorskbrukarar vitsar med det og ser sjølvironien, andre må også vere med på spøken, men vi likar ikkje at andre røper si undervurdering av vårt skriftspråk og vår dialekt. Skal dei ha moro med andre sitt språk, må intensjonen vere positiv, den negative humoren teiknar seg i nedbrytande haldningar. Og kva er no eigentleg vitsen med å kalle nynorsk for fjøslatin og kommentere at vi med dialekt seier skåp? Kva slags meiningar blir her spreidd om skriftspråk og talemål?

La oss lytte til kvarandre med respekt, same kvar vi er frå, oppmuntre kvarandre til å vere den vi er, dialekten er identiteten vår, han har med røttene våre å gjere. Difor seier eg skåp, brukar det personlege pronomenet oss i første person fleirtal, og dativ fleirtal av substantiv etter visse preposisjonar. Heilt seriøst har "eg ti me' det gamle skåpet frå heme, som oss hadde i stugua vår i ælle år, de' er slekt døm hadde uppi bygdom i gamle dåggå".